Life coaching και “ζήσε το όνειρό σου!”

 

Νέα τάση στη σύγχρονη φιλοσοφία/ κοσμοθεωρία  και ταυτόχρονα νέο «επάγγελμα» αποτελεί η «προπονητική ζωής», όπως είναι η ελληνική ορολογία, ή αλλιώς Life coaching. 

Όμως, που βασίζεται; Ποια ανάγκη δημιούργησε αυτή την πρακτική; Ποιες είναι οι αιτίες; Τι πρέπει να σπουδάσεις για να βοηθήσεις κάποιον να βρει το δρόμο του; Ερωτήματα στα οποία δεν έχω απαντήσεις. Σκέψεις μόνο καταθέτω. Ούτε ψέγω, ούτε επαινώ. Ούτε κατακρίνω, ούτε επιδοκιμάζω.

Όλο και περισσότεροι άνθρωποι σήμερα αισθάνονται ματαιωμένοι. Θλιμμένοι με τη δουλειά τους, απογοητευμένοι από τον κόπο που καταβάλουν και τις πενιχρές αποδοχές τους, κουρασμένοι από τις υποχωρήσεις που υποχρεώνονται να κάνουν, αποκαρδιωμένοι από τα όνειρα που έβαλαν «στην ντουλάπα» επιδιώκοντας ένα πιο ασφαλές μέλλον κι αδικημένοι που παρά τις καλές σπουδές, τα προσόντα και την υπερεργασία τους δεν λαμβάνουν καμία ικανοποίηση ούτε αναγνώριση της προσφοράς τους.

Σημεία του καιρού, θα μου πεις. Κατάφορη αδικία θα πω εγώ, συγκρίνοντας είτε με τους «προνομιούχους» γόνους πολιτικών και οικονομικών δυνάμεων, είτε με τους συμπολίτες ίδιας οικονομικής «κάστας» σε άλλες χώρες του εξωτερικού όχι πλουσιότερες από τη δική μας. (Άλλη κουβέντα αυτή… θα επανέλθω σε επόμενο πόστ).

Κι επειδή όπως λέει κ ο σοφός λαός «ο πνιγμένος απ’ τα μαλλιά πιάνεται», σε τέτοιες καταστάσεις έρχεται ένα άρθρο, ένα podcast, μια επιστημονική θεωρία, μια διαφήμιση και σου προτείνει να δοκιμάσεις να αλλάξεις τη ζωή που δε σε ικανοποιεί με κάτι άλλο. "Να δοκιμάσεις να μεθοδεύσεις το όνειρό σου και να το υλοποιήσεις". Ένα σωρό ιστορίες ονείρου καθημερινών ανθρώπων κάθε ηλικίας, που έγιναν πραγματικότητα, προβάλλονται.

 Ποιος από εμάς δεν θα δοκίμαζε να αλλάξει τη ζωή του αν του υποσχόντουσαν μια πρακτική, μια μέθοδο «εγγυημένη» έναντι κάποιων ευρώ (€); Τι έχει να χάσει; Άλλωστε, η καθημερινότητα που περιέγραψα δεν αντιστοιχεί σε παροχές, ούτε σε ασφάλεια ή ικανοποίηση.

Εκεί έρχεται ο «life coach», ο άνθρωπος που αυτοπροβάλλεται σαν βοηθός σου και «προπονητής» σου στο ταξίδι για την καλύτερη ζωή. Με συμβουλές, βιβλία, οπτικοακουστικό υλικό, τεχνικές και καθημερινές πρακτικές φιλοδοξεί να σε βοηθήσει να πετύχεις το στόχο σου. Μπορεί και να τα καταφέρει. Δεν ξέρω. Μπορεί και να το δοκίμαζα.

Σίγουρα, όμως, πιστεύω περισσότερο στη δύναμη της θέλησης, της καθημερινής προσπάθειας και δράσης (“όχι λόγια, έργα” που έλεγε και μια παλιά πολιτική καμπάνια) και πάρα πολύ στη δύναμη της αυτογνωσίας που έρχεται με την ενδοσκόπιση και την ψυχανάλυση.  Αν με ρωτάς, αν μπορούσα να απενδύσω στον άνθρωπο, θα επένδυα στην επιστήμη της ψυχολογίας και της ψυχανάλυσης, για καλύτερη σχέση με τον εαυτό μας και με τους άλλους, για οριοθέτηση του εγώ και των τοξικών εγώ που θα θελήσουν να μου επιβληθούν. Νομίζω ότι θα έπρεπε να μας συνταγογραφείται η ψυχανάλυση, τακτικά κι ίσως και υποχρεωτικά. Τουλάχιστον έτσι θα μάθουμε να σεβόμαστε τον εαυτό μας και να πιστεύσουμε στη δύναμη και στο όνειρό μας. Μπορεί, έτσι, και να το υλοποιήσουμε 😉

 

Περί μνημείων ο λόγος…

 

Υπάρχουν δύο κυρίαρχες οπτικές στην Ελλάδα για τα μνημεία. Η πρώτη επιβάλλει τον ιερό σεβασμό τους ως στοιχεία πολιτισμού και πολιτιστικής κληρονομιάς. Επιτάσσει την απομάκρυνση από αυτά οποιουδήποτε δεν έχει λόγο να βρίσκεται εκεί ή δεν έχει πληρώσει αντίτιμο. Βεβαιώνει πρόστιμα σε παρεμβάσεις σε αυτά και αποθαρρύνει κάθε προσπάθεια προσέγγισής τους. Η δεύτερη οπτική επιδιώκει την αξιοποίηση τους από τη σύγχρονη κοινωνία και αποβλέπει στην μετουσίωσή τους σε «επικερδή» επιχείρηση, προτείνοντας, μάλιστα, την ιδιωτικοποίηση της εκμετάλλευσή τους για πιο αποτελεσματική κερδοφορία και διατήρησή τους. «Είναι κι αυτή μια στάσις. Νιώθεται[1].» όπως γράφει και ο ποιητής.

Κάθε οπτική έχει τα επιχειρήματά της∙ επιχειρήματα που εξυπηρετούν την εκάστοτε πρόθεση. Το ζήτημα είναι εμείς τι θέλουμε. Ποια είναι η δική μας πρόθεση και στόχευση; Θέλουμε μνημεία πολιτισμού σεβαστά ιερά με κίνδυνο να γίνουν χώροι απόμακροι κι εγκαταλελειμμένοι αλλά με λιγότερες πιθανότητες διαφοροποίησης και βανδαλισμού τους, ενδεχομένως; Θέλουμε μνημεία – επιχειρήσεις που ακολουθούν το ρεύμα της μόδας και γίνονται χώρος εκδηλώσεων διασκέδασης κι επιδείξεων μόδας; Η μήπως επιζητούμε κάτι άλλο;

Πριν καταθέσω τη δική μου θέση και προβληματισμό θα ήθελα να μοιραστώ τις σκέψεις μου με αφορμή ένα πρόσφατο ταξίδι μου. Με τα ταξίδια «ξεκουράζεται» η ψυχή κι «ανοίγει» το μυαλό! Ένα τέτοιο ταξίδι αποτελεί και τη δική μου έμπνευση κι αφορμή για τον προβληματισμό αυτό.

Βελιγράδι! Μεγάλη βαλκανική πόλη με πλούσια ιστορία και απίστευτη σύγχρονη ζωή! Παρόλο που έχει καταστραφεί 44 φορές στην ιστορία της, πάντα ξαναχτίζεται κι οργανώνεται πιο δυναμική. Σημαντικό αξιοθέατο στην πόλη αυτή αποτελεί το κάστρο και οχυρό Kalemegdan στο κέντρο της. Από το 1870 (λίγο μετά την απελευθέρωσή τους από τους Οθωμανούς) οι Σέρβοι δημιούργησαν ένα υπέροχο πάρκο πολιτισμού στο κέντρο της πόλης. Πρόκειται για το δημοφιλές Kalemegdan! Στο πάρκο αυτό έχουν δημιουργηθεί όμορφοι και καθαροί χώροι περιπάτου, ζωολογικός κήπος, πολεμικό μουσείο (υπαίθριο και στεγασμένο), μουσείο δασονομίας και κυνηγιού, παιδικό πάρκο με ομοιώματα δεινοσαύρων, σύγχρονη παιδική χαρά, παγκάκια με θέα αλλά και παγκάκια σύγχρονα – φορτιστές με ηλιακή ενέργεια, μνημείο ευγνωμοσύνης προς τιμήν των Γάλλων που βοήθησαν τους Σέρβους στον Α΄ Παγκ. Πόλεμο, μνημείο ίδρυσης του σέρβικου μπάσκετ, έχουν τοποθετηθεί σύγχρονα αγάλματα σε πλατείες,  γήπεδα μπάσκετ και τένις, αναψυκτήριο, αίθουσα με λαογραφικά στοιχεία και τοπικές φορεσιές, μαγαζί με χάρτες αναγεννησιακούς, μέχρι και πάρκο με φοίνικες (τους οποίους σκεπάζουν και τυλίγουν το χειμώνα για να τους προστατεύσουν)! Είναι ένα «ζωντανό» μνημείο! Τόσο οι πολίτες όσο και οι επισκέπτες της πόλης το επισκέπτονται καθημερινά για περπάτημα, τρέξιμο, άθληση, βόλτα με τα κατοικίδια, βόλτα με τα παιδάκια ή και τους φίλους τους. Οι νέοι «αράζουν» εκεί θαυμάζοντας τη θέα.

Επιστροφή στο Ηράκλειο! Πόλη “δημοκρατική”, σύμφωνα με την θρυλική επιγραφή στην είσοδο της πόλης από το λιμάνι. Πόλη των αντιθέσεων, πόλη της καρδιά μας! Μια πόλη με πλούσια ιστορία, μνημεία από όλες τις εποχές της ιστορίας της, δυναμικό πληθυσμό αλλά συνάμα με περίσσεια “ημιμάθειας”, “υπεροψίας” κι “ωχαδερφισμού”. Έχουμε μνημεία αλλά προτιμούμε να χορταριάζουν και να γεμίζουν σκουπίδια από ανθρώπους και περιττώματα ζώων από το να λειτουργούν υπαίθρια αναψυκτήρια. Έχουμε υπέροχα ενετικά τείχη και τάφρο που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν για περίπατο και προτιμούμε να γίνονται “παράνομο πάρκινγκ και χώρος διακίνησης ουσιών, από το να είναι επισκέψιμα. Δεν μπορώ να μην κάνω λόγο και για το βανδαλισμό τους από αθλητικά και όχι μόνο συνθήματα, δείγμα έλλειψης παιδείας και στοιχειώδους ευγένειας.

Δεν θέλω να είμαι άδικη. Τα τελευταία χρόνια έχουν δημιουργηθεί υπέροχοι χώροι τεχνών κι εκθέσεις στις χαμηλές πλατείες των τειχών: υπέροχες συναυλίες και θεατρικές παραστάσεις στα Κηποθέατρα, θερινός δημοτικός κινηματογράφος στην πύλη Βηθλεέμ και λιγοστές εκδηλώσεις στη χαμηλή πλατεία του προμαχώνα Παντοκράτορα και στην πύλη Βιτούρι. Έχουμε και την έκθεση στη στοά Μακάσι με την δική της ιστορία και την έκθεση της ταινίας Ελ Γκρέκο, αλλά αυτά σπάνια είναι ανοιχτά και προσβάσιμα.

Που θέλω να καταλήξω; Αγαπώ την πόλη μας και ξέρω πως δεν είμαι η μόνη. Το Κ.Κ.Θ.[2], θεσμός αγαπημένος για πολλούς συμπολίτες μας, έχει διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο σ’ αυτό. Με πονάει, λοιπόν, να βλέπω όμορφες γωνιές της να παρακμάζουν και μνημεία να βανδαλίζονται από αφίσες και συνθήματα. Δε θα μπορούσαμε κι εμείς να αναδείξουμε τα μνημεία μας; τις όμορφες γωνιές μας; να δημιουργήσουμε σε αυτά χώρους αναψυχής και χρήσης τους από τους δημότες αλλά και τους επισκέπτες; Θα ήταν όμορφο οι ένοικοι της πόλης προσωρινοί ή μόνιμοι να χαίρονται τη διαμονή τους σ’ αυτήν∙ να περπατούν και να ζουν “τα μνημεία”∙ να τους ξαναδίνουν ζωή με την παρουσία τους και να γνωρίζουν την ιστορία τους και την αξία τους στο χρόνο. Πάντα, όμως, με σεβασμό στην αξία και την ιστορία τους. Άραγε, έτσι, και οι επόμενες γενιές δε θα δείξουν σεβασμό προς αυτά.

 Τι θέλω να γίνει; το αυτονόητο! Να τα αγαπήσουμε όλοι μας και να μεταδώσουμε στα παιδιά μας την αγάπη μας αυτή. Να αγαπήσουν με τη σειρά τους την πόλη ώστε να την φροντίζουν μεγαλώνοντας.

Πως θα γίνει; Νομίζω πως αν τα μνημεία και οι χώροι αυτοί γίνουν μέρος της καθημερινότητάς μας, θα τα γνωρίσουμε καλύτερα. Θα τα νιώσουμε «σπίτι» μας, «κληρονομιά» μας! Θα επιδιώκουμε να τα προστατεύσουμε και να τα διατηρήσουμε. Καθοριστικό ρόλο σ’ αυτό θα παίξει η παιδεία, με προγράμματα σχολικά και μουσειο-παιδαγωγικής, με δραστηριότητες σχολικές εκτός σχολείου, με φροντίδα από το δήμο και τα δημοτικά διαμερίσματα και τους πολιτιστικούς κι εξωραϊστικούς συλλόγους, με εκδηλώσεις γνωριμίας.

---

[1] Από το ποίημα του Κ. Π. Καβάφη «Στα 200 π.Χ.»

[2] Το κυνήγι Κρυμμένου Θησαυρού έχει δημιουργήσει μια κοινωνία πολιτών που αγαπούν την πόλη, μελετούν και «παίζουν» μαθαίνοντας κρυμμένα και φανερά μνημεία της πόλης.

περι τεχνητής νοημοσύνης

 Μελετώντας για την τεχνητή νοημοσύνη στο πλαίσιο του Μεταπτυχιακού προγράμματος είχα μια μαγική συνάντηση! ένα βίντεο με αγαπημένο συγγραφέα της εφηβικής μου ηλικίας, το Μάνο Κοντολέων. Παραθέτω την πηγή ως μια αφόρμηση για σκέψη και ρποβληματισμό... Κρίμα να μην μπορώ να το διαμοιράσω και σε περισσότερους ανθρώπους...

για την υγεία

 

Η υγεία και η περίθαλψη αποτελεί ανθρώπινο δικαίωμα. Θα έπρεπε να είναι αυτονόητο και κεκτημένο αγαθό. Δεν είναι. Είσαι άρρωστος; χρειάζεσαι γιατρό; Δεν είμαι πολύ σίγουρη ότι θα βρεις ραντεβού τακτικό πρωινό ή έστω απογευματινό (με χρέωση) στα δημόσια νοσοκομεία του Ηρακλείου. Απλως δεν βρίσκεις.

Και τους τελευταίους μήνες η κατάσταση ολοένα επιδεινώνεται. Και πλέον “έφτασε ο κόμπος στο χτένι” που λέει κ η παροιμία. Σήμερα, 18/10/ 2023, πραγματοποιήθηκε συγκέντρωση διαμαρτυρίας έξω από το Βενιζέλειο νοσοκομείο, ενώ στη συνέχεια οι συμμετέχοντες πραγματοποίησαν πορεία προς το κέντρο του Ηρακλείου, καταλήγοντας στην Πλατεία Ελευθερίας. Πρόκειται για μια διαδρομή τεσσάρων περίπου χιλιομέτρων, την οποία ακολούθησε πλήθος πολιτών που ζητούσε το αυτονόητο: τη δημόσια υγεία. Για του λόγου το αληθές επισυνάπτω σύνδέσμους από ειδησεογραφικές ιστοσελίδες που αποτυπώνουν με εικόνες και βίντεο το γεγονός (εδώ) και περισσότερες πληροφορίες (εδώ).  

Είχε συμμετοχή μεγάλη για τη βολεμένη εποχή μας. Λέγαμε μεταξύ μας πως αν δεν υπήρχε συμμετοχή και κινητοποίηση για ένα τέτοιο θέμα, τότε για ποιο άλλο θα μπορούσε να υπάρξει. “Αν δε βγούμε στο δρόμο για την υγεία, τότε τι περιμένουμε;”

Όχι δεν είχε όση συμμετοχή έπρεπε. Τα καταστήματα ήταν ανοιχτα, οι αγρότες απόντες, πολλοί εργαζόμενοι στον ιδιωτικό τομέα και ελεύθεροι επαγγελματίες ήταν επίσης απόντες.

-          Μα αν δεν υπερασπισούμε το γιατρό μας, τους συμπολίτες μας, τον συνάθρωπό μας, όταν θα κινδυνεύσουμε εμείς, δεν θα έχει μείνει κανείς να μας υπερασπιστεί.

ταξίδι με τρένο

 Οικονομική επιλογή; ρετρό σκηνικό ταξιδιού; ταξίδι ευχάριστο γιατί μετακινείσαι στα βαγόνια και δεν βαριέσαι βιδωμένος σε μια καρέκλα; ή μήπως δρομολόγιο που εξυπηρετεί την διαδρομή που θέλεις;

Για έναν ή και για περισσότερους από αυτούς τους λόγους χιλιάδες συνάνθρωποί μας καθημερινά επιλέγουν τα τρένα για να ταξιδέψουν. Οι περισσότεροι είναι νέοι άνθρωποι. Ταξιδιάρες ψυχές, έτοιμες για περιπέτεια!

Και ξαφνικά έκρηξη. Φωνές, φωτιά, καπνός. 

Όλη η Ελλάδα συγκλονισμένη από την τραγωδία στα Τέμπη. 

Τα κανάλια αναπαράγουν συνεχώς εικόνες και δείχνουν ζωντανές συνδέσεις με τον τόπο της συντριβής. Επικοινωνούν με διασώστες, συγγενείς θυμάτων, διασωθέντες, τραυματίες. Καθένας και μια ιστορία. Μια προσωπική ιστορία που σου θυμίζει πως τα θύματα δεν είναι απλώς ένας αριθμός, είναι άνθρωποι που τους περίμενουν, τους νοιάζονται, τους αγαπούν. Αλλά δεν έφτασαν όλοι στον προορισμό τους.

Δεν ταυτίστηκα με τους ανθρώπους αυτούς. Δεν ξέρω πώς μπορεί κανείς να ταυτιστεί με τόσο πόνο. (Ίσως γιατί δεν έτυχε να μπω πολλές φορές σε τρένο. Ίσως γιατί πάνε χρόνια από το τελευταίο μου ταξίδι σ' αυτή τη διαδρομή.)  Ένιωσα όμως τη συντριβή στις ζωές τους. Δεν επεδίωξα να μάθω ιστορίες. Πόνεσα με την είδηση. 

Πόσο άδικο;

Τα ΜΜΕ διεξάγουν άτυπα δικαστήρια στα δελτία ειδήσεων να βρουν το φταίχτη. Πολλές στιγμές ένιωσα ότι “πουλούν” την είδηση. Πουλάει, είναι η αλήθεια... Σε καθηλώνει. Θυμώνω γι’ αυτά τα μέσα.

Αναζητούν ευθύνες. Ανθρώπινο λάθος. Ποιανού; Του σταθμάρχη; Του μηχανοδηγού; Και η πολιτική ευθύνη; Σε μια χώρα που μπορείς να βλέπεις τη διαδρομή του ντελίβερι στο σπίτι σου, σε μια εποχή που μπορείς να δώσεις εντολή στο αυτοκίνητο και να σε πάει στον προορισμό σου, δεν μπορεί να αποτραπεί μια ολέθρια σύγκρουση τραίνων πάνω σε ράγες; Σύστημα προστασίας αγορασμένο 20 χρόνια τώρα. Δεν δούλεψε ποτέ. Γιατί; Δεν άλλαξε μια μόνο κυβέρνηση, αλλά πολλές. Όλες εξίσου ένοχες, για μένα.

Πόσο άδικο;

Μα πιο πολύ από τα ΜΜΕ θυμώνω με τους πολιτικούς, οι οποίοι βρισκόμενοι σε προεκλογική περίοδο, προσπαθούν να εκμεταλλευτούν τα γεγονότα για να σώσουν ότι μπορούν από τις χαμένες ψήφους. Και για τις δικές τους ευθύνες, ούτε λόγος. 

Κι ακόμη περισσότερο θυμώνω με τους κάθε λογής επιστήμονες που λένε “τη γνώμη” τους προσπαθώντας να κερδίσουν εντυπώσεις για να εξυπηρετήσουν μικροκομματικά συμφέροντα.

Προσεύχομαι για τα θύματα και τις οικογένειές τους, κρατώ τη σκέψη μου ξύπνια για ό,τι ακολουθήσει και ξορκίζω τη λύπη μου με ένα χαρούμενο τραγούδι που σήμερα ακούγεται πικρό:

“Για ταξίδι αν φεύγεις

Κράτα μου μια θέση στο τρένο

Πλάι σου μια θέση στο τρένο

Όπου κι αν πηγαίνεις, πηγαίνω”

Αλήθεια εσύ ξέρεις τι θέλεις;

 

Υπάρχουν στιγμές ή μάλλον φάσεις στη ζωή μας που ξέρουμε πολύ καλά τι θέλουμε. Υπάρχουν άλλες που ξέρουμε τι δεν θέλουμε. Και υπάρχουν κι εκείνες οι φάσεις που μας φταίνε όλα, οι γείτονες, η ζωή, η δουλειά, η μύγα που πετάει.

Σίγουρα δεν είμαι ο κατάλληλος άνθρωπος να δώσω συμβουλές περί … επιλογών. Όχι ότι τα έχω πάει άσχημα, αλλά δεν έχω και κάτι αξιομνημόνευτο να παρουσιάσω. Προσωπικά βρίσκομαι στη φάση που ξέρω τι δε θέλω. Ξέρω και τι θέλω (γιούπιιιιι!!!!), αλλά δεν έχω τρόπο να το υλοποιήσω. Πάνω σ’ αυτό πρέπει να δουλέψω. Το οφείλω στον εαυτό μου.

Αν, όμως, μου επιτρέπεται να δώσω δυο – τρεις συμβουλές σ’ ένα φίλο αυτές θα ήταν:

1.       Ενδοσκόπηση: βρες τα με εσένα! Μάθε τι θέλεις! Συζήτα με τον εαυτό σου. Τρέχουμε ολημερίς, οι μέρες φεύγουν κι εμείς χάνουμε τον εαυτό μας…

2.       Ευγνωμοσύνη: να είσαι ευγνώμων για όσα έχεις, γιατί τίποτα δεν είναι δεδομένο. Οι άνθρωποι που σε στηρίζουν, η οικογένειά σου, η μισή σοκολάτα στο ψυγείο, το κινητό, η ζεστή κουβέρτα.

3.       Πρόσεχε τι εύχεσαι και για ποιους λόγους δυσανασχετείς! Πολλές φορές μοιάζει με εκτόνωση η γκρίνια. Μπορεί και να είναι. Σε βοηθά όμως;

Ζήσε, λοιπόν! Ζήσε όσο πιο όμορφα μπορείς και όσο πιο ταιριαστά στο εγώ σου! Εύχομαι τα «θέλω» σου να γίνουν σύντομα η πραγματικότητά σου!

Μικρές ιστορίες για «μεγάλους» ανθρώπους: Ο παππούς μου

 

Λένε πως τα παιδιά που μεγαλώνουν ερχόμενα σε επαφή με τους παππούδες και τις γιαγιάδες είναι πιο ευτυχισμένα, έχουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και μπορούν να αντιμετωπίζουν πιο εύκολα δυσκολίες και τραύματα της παιδικής ηλικίας.

Δεν μπορώ να προσδιορίσω σε ποιο βαθμό συνέβη αυτό σ’ εμένα αλλά ένας από τους λόγους που αισθάνομαι τυχερή είναι γιατί ήρθα στον κόσμο σε μια οικογένεια με πολλή αγάπη από νέους γονείς και γνώρισα τους τους παππούδες και τις γιαγιάδες μου.

Υπήρξαν άνθρωποι απλοί, παραδοσιακοί θεματοφύλακες των αξιών τους. Όμως, ο παππούς ο Ανδρέας, ο μπαμπάς της μητέρας μου, για κάποιο λόγο ανέκαθεν κέρδιζε την προσοχή και το ενδιαφέρον μου.

Οι πρώτες αναμνήσεις – ο δυνατός παππούς

Σαν παιδί θυμάμαι έναν δυνατό άνθρωπο, γέρο νόμιζα τότε σε σχέση με τον μπαμπά μου, που μπορούσε να κάνει καλά πολλά πράγματα μόνος του. Αγαπούσε τη γη και τα χωράφια του και σαν επαγγελματίας γεωργός προλάβαινε πάντα τις ανάγκες τους και φρόντιζε για την παραγωγή τους. Ασχολήθηκε με τα μελίσσια και παρέδωσε στο μπαμπά γνώσεις και κυψέλες με αγάπη και υποστήριξη.

Αλλά ήταν και «μάστορας»∙ μπορούσε να φτιάξει οτιδήποτε με υλικά που υπήρχαν γύρω του. Ήμασταν το πρώτο σπίτι στο χωριό που είχε δική του χειροποίητη κούνια – έτσι δε χρειαζόταν να πηγαίνουμε στο πάρκο που είτε είχαν σπάσει οι κούνιες είτε ήταν κατειλημμένες. Στο ένα αμπέλι μάς είχε φτιάξει μια «καλύβα» για να τρώμε και να παίζουμε στη σκιά. Σε άλλο χωράφι έφτιαξε μια δεξαμενή κι έχτισε και μια μικρή αποθήκη. Στα νιάτα του, λέει, ήταν οικοδόμος – χτίστης και κάποια στιγμή σε ανύποπτο χρόνο έμαθα πως δεν αρκέστηκε στις υποτυπώδεις γνώσεις της τότε σχολής, αλλά πήγε και για μετεκπαίδευση στα Χανιά. «Έχεις και μεταπτυχιακό, παππού!» τον πείραζα.

Κάθε απόγευμα ή και μεσημέρι μόλις επέστρεφε από τον κάμπο, σαν τελετουργία, έκοβε μόνος του μια ντομάτα σε μικρά κομμάτια, την «χιόνιζε» στο αλάτι και την έτρωγε ενίοτε πίνοντας και μια ρακή.

Η γιαγιά

Κάποτε είχε πει πως του είχαν κάνει προξενιό μια άλλη γυναίκα, την αδερφή της γιαγιάς. Αλλά δεν ήθελε. Δεν ήταν έτοιμος λέει. Αυτή η ιστορία βέβαια δεν επιβεβαιώνεται από τη γιαγιά. (Δεν της άρεσε η εκδοχή; Δεν τη γνώριζε; Ή δε θέλει να θυμάται; Δεν έμαθα αλλά αισιοδοξώ να μάθω.) Αργότερα ζήτησε τη γιαγιά σε γάμο. Κατά πολλά χρόνια νεότερή του. Έκαναν οικογένεια, μεγάλωναν μαζί. Δεν εκδήλωναν ποτέ την αγάπη τους φανερά. Όταν όμως κάποτε η γιαγιά χτύπησε και νοσηλεύτηκε για μέρες, ο παππούς την αναζητούσε. Έπινε τη ρακή του με το «χιονισμένο» στο αλάτι μεζέ του αναφωνώντας «Μπρέσυ Ερήνη! Πού είσαι Ερήνη!». Του έλειπε αλλά δεν το ομολογούσε.

Η στάση ζωής του

Αγόρασε οικόπεδο στην πόλη κι έφτιαξε σπίτια για τα παιδιά του, θέλοντας να τα βοηθήσει να ζήσουν καλύτερα από τη ζωή στο χωριό. Και αφού τα πάντρεψε, άρχισε να ψάχνει για ενδιαφέρουσες εκδρομές. Έπαιρνε τη γιαγιά, νέοι ακόμη όντες, και πήγαιναν μαζί ταξίδια! Πήγαν κρουαζιέρα στην Ιταλία, προσκύνημα στους Αγίους τόπους και την Αίγυπτο, εκδρομή στα Γιάννενα και τα Μετέωρα. Ονειρευόταν να πάει και στη Βουλγαρία αλλά μετά άρχισε να δυσκολεύεται και να βαραίνει. Ευτυχώς δεν το έβαλαν κάτω. Πάλι μαζί με τη γιαγιά πήγαν 1-2 φορές για ιαματικά λουτρά στην Ικαρία. Τους χαιρόμουν και τους θαύμαζα. Και του το έλεγα. Τον παρακινούσα να ταξιδεύουν περισσότερο. Κι εκείνος μοιραζόταν μαζί μου τις αναμνήσεις του. «Είναι μεγάλη περιουσία η ανάμνηση» μου είπε μια φορά. Και το κράτησα. Το έγραψα αμέσως στο σχολική μου γραμματική – το ευαγγέλιο – για να μην το ξεχάσω.

Ήταν εκείνος ο παππούς που όταν δεν ήταν στα χωράφια και στην αποθήκη στα μαστορέματά του, καθόταν στη βεράντα, φόραγε τα γυαλιά του και διάβαζε. Διάβαζε ό,τι υπήρχε μπροστά του. Ο μπαμπάς του έφερνε εφημερίδες κι εγώ σαν φοιτήτρια φρόντιζα σε κάθε επίσκεψή μου να του φέρνω κι από ένα βιβλίο. Πιστεύω πως αυτή του η συνήθεια τον κράτησε διαυγή μέχρι το τέλος.

Του άρεσε η παρέα. Απολάμβανε να κουβεντιάζει, να μας λέει ιστορίες. Ακόμη κι αν η σωματική κούραση του επέβαλε να αποσυρθεί για ύπνο, εκείνος προσπαθούσε να μένει όσο το δυνατόν περισσότερο με την παρέα, ακόμη και το τελευταίο καλοκαίρι του, στα 96 του χρόνια. Βέβαια η στάση του αυτή ίσως επιβαλλόταν από την αίσθηση φιλοξενίας που είχε. Ήθελε στο σπίτι του αν νιώθουν όλοι ευπρόσδεκτοι. Δεν το έλεγε ποτέ. Απλώς το υλοποιούσε. Δεν είναι τυχαίο που ο μπαμπάς μου και γαμπρός του ένιωθε σαν στο σπίτι του, ενώ το πατρικό του βρίσκεται 50 μέτρα πιο πέρα.

Η πολιτική

Πάντα ένθερμος υποστηρικτής του ΠΑΣΟΚ. Ένθερμος αλλά ποτέ αγενής. Δεν τον θυμάμαι να λογομαχεί ποτέ για τα πολιτικά ζητήματα. Όμως είχε γνώμη κι ενημερωνόταν. Μετά απογοητεύτηκε και σταμάτησε να συζητά για πολιτική. (Ίσως η αγάπη μου γι’ αυτόν και η μακρά ηρεμία των τελευταίων χρόνων να έχουν επηρεάσει τη μνήμη μου.)

Η τελευταία φορά που θυμάμαι ήταν στο δημοψήφισμα του 2015. Ήθελε να ψηφίσει. Και είχε γνώμη. Αλλά με πήρε παράμερα να μην μας ακούσει κανείς. «Εγώ δε θα ζήσω για πολύ. Όμως εσείς είστε το μέλλον. Ποιο μέλλον θέλεις; Ποιο θα είναι καλύτερο για εσάς; Ότι μου πείς.» Δεν ήθελα να του πω. Επέμενα. Είχε γνώμη. Ενημερωνόταν περισσότερο από εμένα. Σκεφτόταν με διαύγεια και αντικειμενικότητα. Ποτέ δεν πήρε «σταυρωμένο φακελάκι». Και σε εκείνη την τόσο αμφίρροπη στιγμή, με την απίστευτα μονοδιάστατη τηλεοπτική προπαγάνδα, εκείνος δε φανατίστηκε. Αντίθετα έκρινε την σοβαρότητα της κατάστασης, αλλά δεν ήθελε η δική του κρίση να αποτελέσει τροχοπέδη για τους νέους. (Που να φανταζόταν τη ματαιότητα του εγχειρήματος;)

Τα τελευταία χρόνια

Τα τελευταία χρόνια είχε βαρύνει πολύ, κυρίως ψυχολογικά. Είχε προβλήματα με την πήξη του αίματος και με την καρδιά του. Δεν έβλεπε καλά και κουραζόταν πολύ να διαβάζει, επομένως πάει η αγαπημένη του ασχολία. Αλλά εκείνο που τον στενοχωρούσε πολύ ήταν που δεν άκουγε. Δεν μπορούσε να συμμετέχει εύκολα σε κουβέντα. Άκουγε όλη η γειτονιά.

Βρήκε άλλη δραστηριότητα. Άρχισε να φτιάχνει τις κατόψεις των σπιτιών της γειτονιάς και να σχεδιάζει στο χαρτί πιθανές αλλαγές σε ενδεχόμενη συντήρηση/ ανακαίνιση. Χωρίς να του το ζητήσει κανείς. Έτσι, για να μην βαριέται. Κάποια τα έκανε και «τρισδιάστατα» χρησιμοποιώντας ξύλινα κομμάτια και κολλώντας πάνω τους το χάρτινο σχέδιο.

 Είχε κουραστεί και συχνά έλεγε πως αισθάνεται «απογοήτευση». Διακρίναμε μια παραίτηση. Φέραμε ψυχολόγο. Γαλήνεψε για λίγο.

Σαν να είχε κουραστεί να ζει. Ετοιμαζόταν να φύγει «για το μεγάλο ταξίδι» - έτσι μου έλεγε όποτε τον παρακινούσα για μια ακόμη εκδρομή. Ήταν αξιοπρεπής. Δεν ήθελε να καταπέσει και να επιβαρύνει κανέναν.

Το τέλος

Έφυγε από κοντά μας την παραμονή Χριστουγέννων του 2022. Δεν ταλαιπώρησε κανέναν. Εγκεφαλικό και κορονοϊός ταυτόχρονα. Σε ένα δωμάτιο νοσοκομείου. Ευτυχώς δεν ήταν μόνος. Μαζί του ήταν και η γιαγιά, που διαγνώστηκε κι αυτή θετική στον κορονοϊό, όταν μεταφέρθηκαν στο νοσοκομείο με τα συμπτώματα που εγκεφαλικού. Παρά τη διαφορά ηλικίας τους, στάθηκε πάντα δίπλα του βράχος, μέχρι το τέλος.